Intro
Hoe moeilijk is het om aan een (zeer) kleine hoeveelheid radioactief materiaal zoals uranium te komen?
Gezien de afstand die het normale volk heeft tot “mysterieuze” zaken als radioactiviteit, redelijk moeilijk zou je denken. De beweging tegen kernwapens en -energie hebben hard hun best gedaan om dit onderwerp zo beladen mogelijk te maken en zijn daar zeker in geslaagd.
Radioactieve rookmelders, gaskousjes e.d. zijn niet meer verkrijgbaar, ondanks dat ze de blootstelling aan radioactiviteit nauwelijks beïnvloeden. Natuurlijke bronnen zoals graniet, kalium, radon en kosmische straling zorgen waarschijnlijk voor meer stralingsblootstelling maar daar maakt niemand zich zorgen over.
Tientallen jaren geleden was het allemaal heel anders, en niet altijd in de positieve zin. In de tijd dat het echtpaar Curie radium ontdekte sprongen verkopers van kwakzalverijoplossingen als een gek op het nieuwe fenomeen der radioactiviteit. Radiumzalf, waterkannen met radium in het glazuur van het porselein om de radioactiviteit op het water in te laten werken, niets was te gek.
Uit deze tijd, de eerste tientallen jaren van de vorige eeuw stamt ook het uraniumglas, in het Nederlands ook wel bekend als anna groen glas. Dit is waarschijnlijk een overname van een Duitse term, in die taal was uraniumglas ook wel bekend als anna gelb en anna grün. Het “anna” is een verwijzing naar de vrouw van een van de uitvinders van het uraniumglas, Franz Xaver Anton Riedel. In Amerika is het bekend als vaseline glass en depression glass. De reden dat uranium aan glas werd toegevoegd is omdat het daardoor een typische groene kleur kreeg, welke wordt versterkt door het glas in zonlicht te houden. Dit kan je goed zien in de foto boven dit artikel. De typische gloed van uraniumglas wordt veroorzaakt door het natuurkundige verschijnsel fluorescentie. De uraniumatomen absorberen UV-straling uit het zonlicht en zenden het weer uit als groen licht. Dit heeft trouwens verder niks te maken met het radioactief zijn van uranium.
Waar te vinden?
Om mijn recentelijk verkregen geigerteller te testen ben ik maar eens op zoek gegaan naar dit materiaal. Omdat het weinig meer wordt geproduceerd is uraniumglas vooral te vinden op rommelmarkten, beurzen en antiekwinkels.
Gewapend met mijn CDV-700 ben ik een paar winkels afgegaan en inderdaad, een winkel had een kast vol van dit glas. Bepaald glas straalt helemaal niet maar is wel fluorescerend, maar het meeste spul was duidelijk radioactief. Verderop in de winkel vond ik een drietal stukjes glas waarvan je er een in de foto boven het artikel ziet. Deze stukjes glas waren het meest actief dus heb ik ze maar meegenomen. De eigenares van de winkel was uiteraard enigszins verbaasd over mijn bezoek en het doel daarvan, maar had wel eens eerder iemand over de vloer gehad op zoek naar uraniumglas en in het bezit van een geigerteller. Ik heb haar nog het een en ander uitgelegd over dit glas en heb toen weer mijn weg vervolgd.
Uranium, voor luttele euro’s verkrijgbaar bij uw betere antiekzaak 🙂
Wat zit er in en hoe gevaarlijk is het?
Uraniumglas kan op twee manieren gemaakt worden, namelijk door uranium uit natuurlijk erts of zgn. verarmd uranium te gebruiken. Bij beide manieren komen er twee isotopen van uranium in het glas terecht, nl U-235 en U-238. Het eerste is de isotoop die wordt gebruikt in de traditionele kernbom, het tweede onstaat als afvalproduct bij het gebruik van uranium-235 in een kernreactor.
Naschrift: Natuurlijk uranium bevat zowel U-238 als U-235. Bij het verrijken van uranium onstaat materiaal wat minder U-235 dan natuurlijk uranium bevat, dit noemt men verarmd uranium. U-238 kan niet worden gespleten maar wel worden omgezet in plutonium in zgn. kweekreactoren.
Omdat radioactieve stoffen continu vervallen zijn in het glas ook de vervalproducten van uranium aanwezig. Aangezien een geigerteller meestal alleen gamma en bètastraling detecteert zijn het juist deze vervalproducten die het glas meetbaar radioactief maken. U-235 en 238 zenden nl. alleen alfadeeltjes uit als ze vervallen en deze deeltjes komen niet erg ver en zullen moelijk of niet meetbaar zijn met een geigerteller. Uiteraard is dit glas geen speelgoed, ga het niet lopen vermalen of gebruiken voor het oorspronkelijke doel, het blijft immers materiaal wat een radioactief en giftig zwaar metaal bevat, zij het wel vrij netjes in glas gesmolten.
Als sierobject en curiosum is uraniumglas echter weinig gevaarlijk. De straling van voorwerpen is na 10 cm al bijna niet meer te meten. Met mijn teller meette ik met een stuk glas direct op de telbuis een waarde van 300-400 cpm (gedetecteerde vervallen deeltjes per minuut) volgens de schaal overeenkomend met 0,5 milliröntgen per uur. Omgerekend naar de gangbare eenheid Sievert is dit 43,8 millisievert per jaar, ongeveer 22x de gemiddelde achtergrondstraling in Nederland van ongeveer 2 millisievert/jaar. Om de jaardosis van dit stukje materiaal te krijgen zou je het ongeveer 2 weken op je lichaam moeten dragen. Dat zou korter kunnen zijn aangezien de telbuis niet alles kan meten maar je zou echt je best moeten doen om een significante stralingsdosis op te lopen, en zelfs dan zullen de medische effecten niet of nauwelijks meetbaar zijn.
Naschrift: De bovenstaande meting en rekensom zijn achteraf bekeken niet zo nauwkeurig. Geigertellers zijn gekalibreerd om bij de gammastraling van een bepaalde isotoop (meestal Cesium-137) een waarde in Sievert of Röntgen aan te geven. Deze kalibratie geldt alleen voor dat isotoop, en dus niet voor andere isotopen zoals uranium en alle vervalprodukten daarvan. Geigertellers zijn groffe meetinstrumenten welke vooral een indicatie geven van de gedetecteerde straling.
Grote verzamelingen uraniumglas kunnen wel een gevaar vormen door de vorming van radon, een gasvormig isotoop welke een van de vervalproducten van uranium is. Radon en daar weer de vervalproducten van kunnen zich ophopen in de lucht en ingeademd worden. Radon is na roken wereldwijd de tweede oorzaak van longkanker dus dat is niet om te lachen.
Tot zover mijn stukje over radioactieve vondsten. Hopelijk in de toekomst meer…
-edit-
Nog even een filmpje van mijn teller en het uraniumglas:
